Mars Express vloog op 9 januari langs Phobos, de grootste maan van Mars en naderde de maan tot een afstand van ongeveer 100 kilometer.
Op de foto is de landingsplaats van de toekomstige Russische ruimtesonde Phobos-Grunt omcirkelt met rood.

De Phobos-Grunt wordt dit jaar door Roskosmos (de Russische ruimtevaartorganisatie) gelanceerd. Het is de bedoeling dat een lander deeltjes gaat verzamelen en een capsule deze deeltjes naar de aarde terug brengt, zodat we meer te weten kunnen komen over de samenstelling van de maan.

Phobos is een ingevangen planetoïde en zal over ongeveer honderd miljoen jaar neerstorten of uit elkaar vallen op Mars.

---

Mars Express vliegt, door een baancorrectie in 2009,
vanaf 16 februari weer een aantal keren langs Phobos.
Net als onze maan, staat Phobos altijd met dezelfde kant naar Mars,
dus alleen buiten die baan is het mogelijk om de andere kant te observeren.
Tijdens de flyby heeft de Mars Express opnamen gemaakt van het toekomstig
landingsgebied, dit ligt op het halfrond dat altijd van Mars afgekeerd is,
voor de Russische Phobos-Grunt missie, die in 2011 van start moet gaan.

Het is de bedoeling om een bodemmonster van de maan te verzamelen en deze naar de aarde terug te brengen.


Op 3 maart werd Phobos tot op slechts 67 kilometer genaderd.
De laatste nadering is op 26 maart. De dichtste nadering tot Phobos
van 3 maart zal worden gebruikt om het zwaartekrachtsveld en eventuele
dichtheidsverschillen in het inwendige van de maan te onderzoeken.

De Mars Express maakte geen foto's, alle instrumenten werden uitgezet zodat er
nauwkeurig naar het radiosignaal van de ruimtesonde geluisterd kon worden. Hiermee
kan bepaald worden hoe hard de zwaartekracht van Phobos aan de ruimtesonde trekt.

De flyby van 3 maart heeft genoeg data verzameld om te bepalen
of dit ook werkelijk zo is. Bij de eerdere twee flyby's was de radar
ingeschakeld om een beeld te krijgen van onder het oppervlak.


Opname van het oppervlak van Phobos gemaakt door de Mars Express op
3 augustus 2008, de afstand tot het centrum van de maan was 656 kilometer.
Phobos valt waarschijnlijk onder de tweede generatie-objecten in het zonnestelsel.
Dit houdt in dat het maantje dan niet in de geboortewolk van Mars
is gemaakt maar pas later is samengevoegd in een baan rond Mars.

Vorige flyby's hebben al aangetoond dat Phobos 25 tot 35% poreus
moet zijn en is samengesteld uit grote en kleine rotsbrokken
met ruimtes ertussen waar de brokken niet goed in elkaar passen.
Tijdens de komende flyby's zal de high-resolution camera
van Mars Express het radiosignaal weer overnemen
en foto's van het oppervlak naar de aarde sturen.

Door het onderzoek hoopt men te kunnen bepalen wat de oorsprong van Phobos is.
De maan is of een ingevangen planetoïde, of is in het bijzijn van Mars gevormd,
of is ontstaan uit materiaal dat vrijkwam bij een meteorietinslag.

---

Phobos en Deimos zijn voor het eerst door de Mars Express samen in beeld gebracht.
begin november zijn 130 opnamen gemaakt, waarvan een filmpje is gemaakt
dat laat zien hoe Phobos voor Deimos langs trekt. Phobos, de grootste, beweegt in
een lagere baan om Mars dan Deimos en heeft daardoor een grotere snelheid.

---

Uit de waarnemingen die Mars Express heeft verzameld, blijkt dat Phobos
waarschijnlijk uit los ruimtepuin bestaat, in plaats van een vast geheel.

Phobos lijkt eigenlijk op een hoop puin van enkele tientallen kilometers,
bijeen gehouden door de zwaartekracht.

Berekeningen laten zien dat de gemiddelde dichtheid van Phobos 1,85 gram per kubieke
centimeter bedraagt, dit is te vergelijken met de dichtheid van de meeste planetoïden.
Maar ingevangen planetoïden draaien meestal vreemde banen, terwijl Phobos
een cirkelvormige baan om de evenaar van Mars draait.

De gemiddelde dichtheid van het oppervlaktegesteente van Mars is 2,7-3,3 gram
per kubieke centimeter, De planetoïden waar Phobos nog het meest op lijkt, zijn
die van de D-klasse, hierin zitten grote holtes omdat ze niet massief zijn.


Men vermoedde al langer dat Phobos en Deimos of ingevangen planetoïden zijn of
bestaan uit puin van Mars dat bij een grote inslag de ruimte in is geblazen.

Toekomstig onderzoek, zoals met de Russische ruimtesonde Phobos-Grunt, waarvan
de lancering en landing in 2009 of 2011 staat gepland, kan hierover meer uitsluitsel geven.

---

Op 23 juli vloog de Mars Express op een afstand van 93 kilometer langs Phobos.
Er stonden tussen 12 juli en 3 augustus drie flyby's op het programma. Phobos is een donker, onregelmatig gevormde maan van Mars,
ongeveer 23 kilometer groot, dat mogelijk een ingevangen planetoïde is.
De maan is niet vaak van zo dichtbij gefotografeerd en delen van het oppervlak
zijn nu pas voor het eerst in beeld gebracht.

Volgend jaar wil Rusland de ruimtesonde, Phobos Grunt dit betekent Phobos grond, naar Phobos te sturen,
die bodemmonsters van de maan moet verzamelen en op aarde terugbrengen. Misschien wordt dan duidelijk
hoe de groeven op het oppervlak van Phobos zijn ontstaan. Dit kan door materiaal dat werd opgeworpen
bij inslagen op Mars of door aardverschuivingen op Phobos zelf.

Ook wordt de omgeving rond Phobos onderzocht, waaronder het plasma dat de maan omringd
en de interactie tussen Phobos en de zonnewind.


Over de twee manen van Mars is weinig bekend. Niemand weet waar Phobos en Deimos vandaan komen.
Misschien ingevangen door de zwaartekracht van Mars en vervolgens in een omloopbaan
rond de planeet blijven draaien of de restanten van een enorme inslag op Mars.

De omloopbaan van Mars Express is heel elliptisch, waardoor de afstand tot Mars kan variëren
van 270 km tot 7000 kilometer, hierdoor was het mogelijk om Phobos van dichtbij waar te nemen.

---

Nieuwe gegevens van de Omega-spectrometer van de Mars Express laten zien dat Mars hoge
uitgestrekte wolken van koolzuurijskristallen heeft, die genoeg dichtheid hebben om schaduwen
op het oppervlak te werpen. Uit de metingen blijkt dat de wolken zo dicht zijn dat ze veertig procent
van het zonlicht kunnen tegenhouden, waardoor de oppervlaktetemperatuur in de schaduw van de wolken
tien graden lager is dan in de omgeving. Voorheen dacht men dat wolken op Mars een zeldzaamheid waren.

Er waren in het verleden wel aanwijzingen gevonden voor het bestaan van zulke wolken, omdat de ijle
atmosfeer van Mars vooral uit kooldioxide bestaat, maar niemand had verwacht dat ze zo groot zouden zijn.

De wolken bestaan uit ijskristallen die ruim een micrometer (1/1000 millimeter) groot zijn, ze bevinden zich
op een hoogte van meer dan tachtig kilometer en hebben afmetingen van enkele honderden kilometers.
De CO2-wolken komen voornamelijk in het gebied rond de evenaar van Mars voor en ontstaan
waarschijnlijk als gevolg van de grote dag-nacht temperatuurverschillen rond de evenaar.


De koude nachttemperaturen en hoge dagtemperaturen veroorzaken een atmosferische convectie (stijgende lucht),
vooral als de zon 's morgens de grond verwarmd. Bellen van warm gas stijgen op en bereiken een hoogte
waarop de temperatuur voldoende daalt om de kooldioxide te laten bevriezen.

Wolken van waterijs waren al bekend op Mars, deze bevinden zich vooral aan de flanken van de vulkanen op Mars.
Nu blijkt dat Mars ook wolken van kooldioxide-ijs kent, die zich op veel grotere hoogte bevinden.
Dit is de eerste keer dat men de kooldioxidewolken van Mars van bovenaf heeft waargenomen

---

Metingen van de Mars Express en klimaatmodellen van Mars laten zien dat ijsafzettingen op de poolkappen
van Mars worden veroorzaakt door trage veranderingen in de baan van de planeet.
Mars Express ontdekte afzettingen van bevroren water op de zuidpool van Mars, soms bedekt
door een dunne laag bevroren kooldioxide, waarvan de vorming tot nu toe niet duidelijk was.

Uit klimaatmodellen blijkt dat het waterijs, via overgang van ijs naar damp, met een cyclus van 51.000 jaar
van de noordpool naar de zuidpool verhuist en weer terug. Mars draait in een nogal excentrische baan
om de zon, en nu bereikt de planeet de kleinste afstand tot de zon op het moment dat het zomer
is op het zuidelijk halfrond, en de grootste afstand terwijl het daar winter is.


De seizoensvariaties op het zuidelijk halfrond zijn daardoor sterker dan op het noordelijk halfrond.
Ruim twintigduizend jaar geleden waren de seizoenen net andersom. Die trage verandering brengt
een proces op gang waarbij ijs van de ene poolkap verdampt en neerslaat op de andere poolkap.

Dit proces is heel langzaam, per jaar wordt 1 millimeter ijs op deze manier op de zuidpool afgezet.
Na 10.000 jaar is zo een laag waterijs ontstaan met een dikte van 6 meter.
Nu wordt het ijs aan de zuidpool instabiel en keert het langzaam terug naar de noordpool

---

Mars heeft evenals de aarde een ijskap op de zuidpool, dit blijkt uit radarmetingen van de MARSIS
van de Mars Express, het gaat om ongeveer 1,6 miljoen kubieke kilometer ijs van vrijwel zuiver water.
Als de ijskap zou smelten, zou het water op de planeet elf meter hoog staan.
De radar gaf aan, dat op sommige plaatsen het waterijsreservoir meer dan 3,7 kilometer dik is.

De radar van de MARSIS kan bijna vier kilometer diep in de bodem van Mars kijken.
De gelaagde afzettingen van bevroren water rond de zuidpool van Mars zijn van zeer uiteenlopende dikte en strekken
zich uit tot op 300 kilometer van het poolgebied, dit is ver buiten de witte poolkap die aan het oppervlak te zien is.
Op veel plaatsen zijn de ijsafzettingen op het oppervlak bedekt met stof.

De hoeveelheid ijs op de zuidpool van Mars is 2/3 van het ijs op Groenland.
Eind vorig jaar waren er ook aanwijzingen over een ijskap op de noordpool van Mars.
Sommige onderzoeken wijzen erop dat Mars vroeger gedeeltelijk met water was bedekt
en men vermoedt, dat daarin mogelijk eenvoudige vormen van leven voorkwamen.


Deze topografische kaart van de zuidpool van Mars is samengesteld door de data tussen 1997 en 2001
van de Mars Global Surveyor te verzamelen, over een gebied 1670 bij 1800 kilometer.

De paarse en blauwe gebieden zijn laag, de oranje en rode gebieden zijn hoog, ze verschillen ongeveer
5 kilometer in hoogte. De zwarte lijn geeft het gebied aan waar zich het waterijs in de bodem bevindt
en is onderzocht door de MARSIS van de Mars Express.

---

Met de OMEGA en de MARSIS van de Mars Express wordt onderzocht waar en wanneer het water op Mars
in vloeibare toestand voorkwam. Dit water werd in overvloed gevonden in de vorm van ijs in de poolgebieden
van Mars, maar ook in een inslagkrater, waar zich in een dikke laag waarschijnlijk waterhoudend materiaal bevindt.

De OMEGA ziet de mineralen op de oppervlakte van de planeet en de MARSIS kijkt duizenden meters diep
in de grond. De metingen laten zien dat vloeibaar water slechts tijdens de eerste paar honderd miljoen jaar
na het ontstaan van Mars vloeide en dat deze periode niet erg lang was. Dit wordt afgeleid uit de ontdekking
van klei-achtige mineralen op de oudste gebieden van Mars.

Na vier miljard jaar is de planeet voornamelijk koud en droog geweest en is er af en toe sprake geweest
van stromend water, vaak als gevolg van vulkanische activiteit, waardoor ijs in de bodem van Mars smolt.


Het Mars Express-team wacht nu op de aanvullende metingen die verricht worden door de Mars Reconnaissance Orbiter.
MRO heeft in de eerste week van oktober op tientallen plaatsen het oppervlak van Mars in detail onderzocht,
van afzettingen in de poolgebieden tot zeer oude kleilagen die miljarden jaren geleden zijn ontstaan toen er
op sommige plaatsen op Mars stromend water voorkwam. In een krater op het zuidelijk halfrond van Mars zijn
onlangs gevormde geulen in beeld gebracht, die waarschijnlijk ook door vloeibaar water zijn veroorzaakt.

---

Wetenschappers hebben op Mars hoge wolken ontdekt met het SPICAM instrument van de Mars Express.
Tot nog toe kenden de wetenschappers alleen wolken bij de oppervlakte en de lagere atmosfeerlagen van Mars.

De wolkenlaag bestaat waarschijnlijk uit koolstofdioxide en bevindt zich tussen 80 en 100 kilometers hoogte.
De wolken lijken op de lichtende nachtwolken, die zich op de aarde op hoogten van rond de 85 kilometer
kunnen vormen en hebben misschien gevolgen bij het landen en opstijgen voor toekomstige missies naar Mars,
want de wolken geven aan dat de atmosfeer wel eens dichter zou kunnen zijn dan voorheen werd gedacht.


Daar de atmosfeer van Mars voornamelijk uit kooldioxide bestaat en de temperatuur op die hoogte
rond de -195°C ligt, moeten de wolken daar uit kristalletjes kooldioxideijs bestaan.
De kooldioxide bevriest rond kleine stofdeeltjes op die hoogte, die de Mars Express ook heeft waargenomen.

De ijle nachtwolken op aarde zijn alleen te zien aan een vrij donkere hemel wanneer ze worden
beschenen door het licht van de zon, die al onder de horizon staat.

---

Mars Express heeft foto's gemaakt van kanalen op Mars, die veroorzaakt zijn door lava.
De lava is afkomstig van de Pavonis Mons vulkaan, dit is een schildvulkaan die zich al een lange tijd
in een diepe slaap bevindt. De vulkaan is de middelste vulkaan van de drie Tharsis Montes vulkanen,
ook wel het Tharsis trio genoemd.


Pavonis Mons heeft een hoogte van 12 kilometer en bestaat bijna volledig uit vulkanisch gesteente.
De vorm van de vulkaan is anders dan op aarde, het lijkt het meest op een enorme heuvel.
Mars Express maakte de foto's terwijl het zijn 902ste rondje om de planeet maakte.

---

Het OMEGA-instrument van de Mars Express heeft de mineralogische geschiedenis verzameld van Mars.

Er zijn drie belangrijke tijdperken geweest, na het ontstaan was het klimaat op de planeet leefbaar (warm) en nat,
waarna binnen 500 miljoen jaar een grote verandering optrad, waarschijnlijk door vulkanische activiteit
en tenslotte werd het een koude, droge planeet.

Het is al langer bekend dat de planeet vroeger waarschijnlijk oppervlaktewater kende.
De twee Mars Exploration Rovers hebben al mineralen gevonden, die in water op een bepaalde manier reageren.

De onderzoekers trekken hieruit de conclusie dat eventueel leven op Mars alleen tijdens
de beginfase mogelijk kan zijn geweest. Alleen in de oudste gesteenten op Mars worden kleimineralen aangetroffen,
die op de aanwezigheid van vloeibaar water duiden. Ongeveer 3,5 miljard jaar geleden was het milieu op Mars al
te droog en te zuur om leven in stand te houden. Om fossiele overblijfselen van dit leven op te sporen,
moeten de toekomstige missies naar Mars dus naar oude, kleirijke afzettingen gelanceerd worden.


Nu heeft de OMEGA van de Mars Express de mineralen in kaart gebracht, het donkere gebied is rechts uitvergroot
en laat de aanwezigheid van kleimineralen zien. Blauw bevat weinig mineralen en oranje/geel grote hoeveelheden
kleimineralen, er werden bijna 25 plaatsen gevonden, die rijk zijn aan mineralen die zich vormden in water.
Deze plaatsen bevinden zich vaak in oude kraters en ze komen overal op de planeet voor.

Uit de gegevens kan het team meer te weten komen over de drie verschillende tijdperken van Mars.
De eerste 600 miljoen jaar vormde Mars een atmosfeer en werd het oppervlak gedeeltelijk bedekt met water.
Door de hitte die werd opgebouwd binnen de planeet, ontstond er daarna een actieve periode met vulkanisme.
Overal op Mars barstten vulkanen uit en vloeide lava over het oppervlak.
De aarde kende in het verleden ook zo'n periode.

Toen het vulkanisme stopte, verdween het magnetische veld ook voor het grootste deel.
De atmosfeer werd de afgelopen 3,5 miljard jaar door zonnewind verdund tot hoe Mars nu is.

---

We kennen allemaal wel het bekende Gezicht van Mars, maar er is ook een ander gezicht op Mars,
namelijk het vrolijke gezicht van Mars. Op nieuwe foto's van Mars Express is te zien dat
het vrolijke gezicht het resultaat is van een paar bergen en dalen ontstaan door weer en wind.

In 1976 werden de eerste foto's van het Gezicht gemaakt door de Viking 1.
Veel mensen geloofden in die tijd dat het gezicht was gemaakt door een buitenaardse intelligente beschaving.

In 2001 bleek uit opnames van de Mars Global Surveyor, gemaakt terwijl de zon het gezicht
onder een andere hoek bescheen dat er weinig meer te zien was van het gezicht.


Foto's van de Mars Express laten zien dat het om verbeeldingen gaat. Toch is het vrolijke gezicht nog wel
duidelijk te herkennen. Het vrolijke gezicht, Smiley, ligt in de Galle krater, vernoemd naar de Duitse astronoom Galle.
Galle heeft een doorsnede van 230 kilometer en bevindt zich aan de oostelijke rand van de Argyre Planita inslagkrater.
Maar één zandstorm en het vrolijke gezicht is weg van Smiley.

---

MARSIS heeft waarschijnlijk onder de zuidpool van Mars een groot reservoir van waterijs ontdekt,
radarwaarnemingen toonden aan dat er iets zit. Wetenschappers kunnen aan diepe ravijnen en
rivierachtige kanalen zien dat er vroeger grote hoeveelheden water op het oppervlak zelf stroomde.

Het water is echter verdwenen, maar waar het is gebleven weet niemand. Wetenschappers hebben Marsis,
van de Mars Express gebruikt om te kijken of het water misschien onder het oppervlak terecht is gekomen.

MARSIS zendt met zijn 40 meter lange antenne radiopulsen naar het oppervlak en analyseert hoe lang het duurt
voordat de signalen terugkomen, ook de sterkte van de signalen die terugkaatsen, worden onderzocht.
Radiogolven die door het oppervlak dringen, worden weer teruggekaatst als er water onder het oppervlak zit.


De antenne werd in juni 2005 uitgeklapt en al snel werd er waterijs op een diepte van 1,8 kilometer onder
het oppervlak van de noordpool gevonden. Nu heeft de antenne waarschijnlijk ijs gevonden
op een diepte van 3,5 kilometer onder de zuidpool.

Als je al het waterijs op Mars zou smelten, dan zou de hele planeet bedekt zijn door een oceaan met een diepte
van 33 meter, maar wat de planeet mist is warmte. Mocht het ijs ooit smelten, dan zal Mars dit snel kwijtraken,
omdat het water verdampt en in de ruimte terechtkomt en niet wordt vastgehouden door de geringe aantrekkingskracht.

---

Mars Express heeft een foto gemaakt van de Vlinder krater, in het gebied Hesperia Planum.
De Vlinder krater is een langwerpige, elliptische krater in de vorm van een vlinder.
De krater is 24,4 kilometer lang, 11,2 kilometer breed en heeft een diepte van ongeveer 650 kilometer.


Inslagkraters zijn meestal rond, alleen als het inslaande object
onder een kleine hoek inslaat, ontstaat een elliptische vorm.

---

Op Mars komt veel poollicht voor, hoewel de naam Aurora er beter bij past,
omdat het lichtverschijnsel niet bij de polen optreedt.

Poollicht is het opgloeien van ijle lagen in de dampkring, als gevolg van het binnendringen
van elektrisch geladen deeltjes van de zon.

Op de aarde komen die deeltjes vooral in de buurt van de magnetische polen in de atmosfeer terecht.

Mars heeft geen sterk magnetisch veld, maar het lichtverschijnsel komt veel voor in de gebieden
waar plaatselijke magnetische velden in de korst aanwezig zijn.

De eerste aanwijzingen, wel honderden lichtverschijnsels, werden ontdekt door Mars Express.

---

MARSIS vindt bewijs voor ijs en water op ongeveer 1½ tot 2½ kilometer diep.
De radar van de Mars Express scant tot op ongeveer 2 kilometer diepte.

Onder het oppervlak van Mars van de laagvlakte Chryse Planitia,
heeft de MARSIS een 250 kilometer grote inslagkrater gevonden op een diepte van 2 kilometer.

De radar heeft naast tekenen van waterijs ook bewijs voor vloeibaar water gevonden.
dat zich waarschijnlijk op of onder de bodem van de inslagkrater bevindt.


De inslagkrater is waarschijnlijk bedekt door vulkanische as enkele miljarden jaren geleden.
De bodem van de krater lijkt gevuld met een kleiachtig materiaal.
In het verre verleden vormde de krater de samenstroom van verschillende rivieren.

De radiogolven verliezen niets aan kracht als ze door de krater gaan, dit betekent dat zich hier
grote hoeveelheden ijs kunnen bevinden, want ijs is doorzichtig voor de radar.

Op de bodem van de krater wordt het signaal weerkaatst,
dit zou er op kunnen wijzen dat zich hier vloeibaar water bevind.

De radiogolven worden door de verschillende oppervlakten, op verschillende manieren teruggekaatst,
zo kunnen rotsen en water van elkaar onderscheiden worden.

Op de noordpool vonden de onderzoekers afzettingen van waterijs tot een diepte
van 1,8 kilometer met daaronder een ijzige laag van zand.


Het onderzoek gaat langzaam, omdat de MARSIS alleen zijn werk kan doen als de Mars Express op het
dichtste punt bij de planeet is en dat is slechts 26 minuten van de 7 uur durende omloopbaan om Mars.

De spectrometer van de Mars Express, de Omega, kan licht en infraroodstraling meten
om de mineralen te onderzoeken die op Mars aanwezig zijn.

Door de Omega vonden onderzoekers op grote schaal kleilaagjes.
Deze klei wordt gevormd als vulkanisch gesteente lange tijd in water is gedompeld.

De aanwezigheid van water is belangrijk voor de NASA, want die wil over ongeveer
20 jaar de eerste mens naar Mars sturen. De toekomstige basis zou dan water
uit de grond kunnen halen, in plaats van het mee te nemen.

Het is nog steeds een grote vraag hoe het water op Mars is verdwenen.
Misschien doordat hij zijn magnetisch veld kwijtraakte.

Maar hoe het magnetisch veld weer verdween is de volgende vraag.

---

De missie van de Mars Express is met twee jaar verlengd.

Het was de bedoeling dat de Mars Express tot eind 2005 zou werken,
maar de missie is zeer succesvol, daarom heeft de ESA besloten om de missie te verlengen.

De Mars Express heeft methaan in de dampkring ontdekt en
heeft zeer gedetailleerde foto's van het oppervlak van Mars gemaakt.

Er zijn aanwijzingen dat er ijsmeren (zeeën) aanwezig zijn,
dit wordt onderzocht door de MARSIS.

---

De radar MARSIS, van de Mars Express werd in werking gesteld,
die in de bodem en onder het bevroren ijs kan zoeken.

Het is voor het eerst in de geschiedenis van het planetenonderzoek dat zoiets mogelijk is.

De MARSIS heeft een 40 meter lange dipoolantenne die langgolvige radiostraling
naar Mars zendt en weerkaatsingen daarvan opvangt.

De meeste echo's komen van het oppervlak van Mars, maar een deel van de radiogolven,
met golflengten tussen de 55 en 230 meter, dringt door in de korst en wordt door diepere lagen
van verschillende samenstelling teruggekaatst.

De waarnemingen worden verricht vanaf hoogten tussen 250 en 800 kilometer.

---

De Mars Express ontdekte een bevroren ijszee ter grootte van de Noordzee bij de evenaar van Mars.
De ijsmassa is tientallen kilometers dik en is bedekt met een dunne laag stof en as.


Waarschijnlijk is de zee 2 á 5 miljoen jaar geleden ontstaan.